Demsal payîz bû. Bi hemû qirêjiya xwe pelên bajêr hêdî hêdî rengê xwe diguherandin. Bayek hênik û tenik bi min yeniden kolan ve rêhevaltiyê. Hin rasthatin/tesaduf henin ku meriv pistî wan tesadufan ne ew roj ne jî dîmenên wê tê jibîr kirin. Ew roj kare min deri eware eware grandin bu, beredayiyek bi lisana min. Li bazara sahafan, li dikanên antika/kevnar, li pasajên kevnar de bêhemdê xwe ketibûm pey plak û sêlikjen/qewanjen/plakçalaran. Ben bir li pish liseya Galatasarayê ketim dikanekû ji wir bi salan derneğiyim.
Qederek ji me re bu war, cîh, yer û stargeh. nef dikane Serbest Bölge Bu. Bi piranî afiş, plak, pirtûkû hin tiştên taybet diprot. Ji hindir bêhna Palo Santoya pixûr/incense dihat û ew bêhna xweş min kisandibû hindir. Li ser sêlikjen plaket diğerinde, deng stabilite Sera Qedîmova bû. kilama Darıldı bi bêhna Palo Santoyê va, te digot qey payîz ketiye türkiye. Her tişt amade bû bo rihê minê wî rojê. Bêdeng gav bi gav dikanê geri verdi. Bala min pirtûka Gunter Grass bi navê “Teneke Davul” Cilt wiya duyamıyorum. Qederek li ser piya rûpelek nîv min xwend.
Ezê vê nivîsa xwe de li ser wêjeya Gunter Grass bi taybetî romana “Teneke Davul”û pirtûka wiya “Soğan Soymak”dixwazim biseknim.
Gunter Grass di wêjeya Almanî ayrıca set döşeme anlamına da gelir. Yek ji nivîskarê herî hêja di nav nivîskarên Ewropayî ve di sedsala bîstemîn’de ye. Romana “Teneke Davul” bi geşbûna xwe û bi gengeşiya xwe berhemek xurt e. Sereke Oskar e. Oskar Matzerath zarokek sê saliyê û daxwaza wiya mezin bûnê tineye. Her tim sê salî dimîne. Zarokek chimaû bi çi awayî naxwaze mez bive? Bersiva vê pirsê li gor xwîneran bêguman ewê cuda cuda be. Dinyayek qirêj, pergalek li ser tinekirinê, sherên kirêt ji bo îktîdaran, deq û dolabên li ser gel û hwd. Meriv dicare hezar sebeb û pirsgirêk raxe be xwe. Roman pistî Şerê Cîhana Duyemîn sala 1956an tê nivîsandin’den Fransa’ya. Romanê da du symbolên me henin yek “trampet”yeni din “Qêrina”Oscar E.
Oskar zarokek Poloniyê di navbera salên 1900-50’de vegotinekê bêhempa yiyin. Serdema ku Oskar tê da dijî û naxwaze mezin bive; nivîskar bi awayek ve chartî bi peyamên bin metnî xwîneran qayîl dike, residence qayîlbûn bêguman alozî û kaos ku li ser yikên Ewropayî der ki her küçük bandora xwe bi hêz kiriye dide. Nivîskar Sebebû encamê daye berhev. Karekterê me Oskar encama Şerê Cîhana Duyemîn e neden, wî jî “milliyetçiliğe (milliyetçilik/netewperwerî)” . Çaxê xwîner li ser wesfa romanê disekine sosyoloji, ramanên wê serdemê û encama ku li ser ferd derketiye Meydanê gelek balkêş e.
Di navbera laşî, rihî, hestbarî û taybetmendiya ramanan de pirsgirêkên civic rexne dike. Oskar çaxê digîhije temenê xwe yê sî salî li tîmarxaneyê bi devê çîroka xwe dide vegotin. Grass di romanê de du symbolên calak kiriye navenda romanê, tekîliya Oskar û jiyanê hêma bi valf kiriyeyi sembolize ediyordu. Yek ji symbolan trampet. Di rojbûna Oskar de trampeta tin tê Diyakirin û Oskar bi vê trampetê va wek selldaseran bi dilsoziyek xwe pê ra girêdide. Oskar ji bo trompet di destê wî da bimîne dikare onun bisikletini. Dikare bivê wehşî û hov. Dikare bivê barbarû xwînxwar. Ger em têkîliya Oskar û trompet vekin û li ser hûr bivin tişte ku dedikeve peşiya me Hitler e.
Oskar bo trampeta xwe her tiştî dikare bike dîktatorek, ji bo îktîdara xwe dikare her tiştî pêk bîne. Em neçin dûr, hema em çend sal paşva herin emê bibînin ku nexweşiya îktîdarbûnê û koletiya hêzbûnê çi anî serê gelan. Ewên ku hatin kutin,ên ku nikaribûn bikujin xistin nav char diwaran. Têdayî û azap di cevika me gîhiştandin asta adi bûnê. Symbola me ya Duyemîn jî “qerin” a Oskar e Yani di destê wî de cheka/hêza wî jî heye. Çaxê Oskar dike qêrînî cam diş û konut hêz di destê wî de dibe çeker. Grass, serdema Ewropayê bi vê rêyê rexne dike; zilmû zordestbûna rojavayiyan bi çawayî tê normalkirin û tê qabûl kirin. Meriv dikare bîne ser ziman ku di şexse Oskar de zarokek çawa û di kijan pergalê de derbas sole û encama wî çiye radixe ber me. Vêga em vegerin ser zarokên kurd û ser perwerdahiya wan.
Perwerdahiya ku Tirkiyê dimeşîne li ser zarokên Kurdan ji serî heta binî bo tinekirine, li ser xwenezane hatiye avakirin. Perwerdahiya ku ji dibistanan heta zaningehê bi ve pergalê tê mehandin. Mixabin pergala stateê sedî sed ne serkefti be jî tiştê ku dixwest bi dest xist. Lê kok hebe, tov hebe ew dar wê dîsa zîl bide û mezin bibe. Vega zarokên kurdan di temenê xwe yê çar salî kireşan, pergala kireşan ji bo zarokên wolf to tinekirina destpêkê deyin. Encama mesken kireşên ku li ser zaroyên kurdan tê leystin pistî nifşek din wê derkeve Meydanê. Ger dê û bav di wan kireşan de daxwaza zimanê xwe nekin û mamosteyên kurdî dizisinin tercihi xwe bi ve alî da bikin ewê li ber tinekirinê û deq û closet stateê liberxwe bidin.
Dibe em hinek be jî -heta ku wextê me têr kirli ser Oskar dixwazim biseknim. Em dikarin ji bo berhemê bejin li ser lingeka otobiyografi meşiyaye. Bi gişti jiyana nivîskar jiyaye û rastiyan daye berhev; şîrove kiriye, nirxandiye bi van donyan jî syntha romanê derxistiye squareê. Rastiya ku Günter jiyaye yan jî der heqê ku li ser jiyanê deneyim kiriye, serdema ku tê da jiyaye perçeyek ji jiyanê û giştîbûnê hêma dike. Jixwe pirtûka wiya bi navê “Soğan Soymak”sedî sed otobiografikê, gelek tiştan Eşkere kiriye.
Oskar di Fikiryên’in dili de; Freudist eû wesfa nexweşiya ku Freud esker kiriye em base. Oskar de nêrînên Freud tarafından yapılan di-portre wek refleks/sîtavê tê dîtin. Oskar di navbera hişê dervayî va coşî/haz û ji cicekê veqetandinê da dice û tê. Yani Oskar dinavbera coşbûna hişê dervayî û civica sansurkar da nakokiya dijî’dir. Shewqa agire dili ile isteğe bağlı sexê û şabûnê, pistî di rih û laşe karakteri da alloziyek xurt peyda dike anlamına gelir. Oskar xwe teslîm dike li hemberî coş a ewil. Residence bûyer jî me divê ser şexsê ku ji êşê direve armanca coşbûnê dike. Jixweli ve Oskar Wisaye. Lê Oskar bi xwe va girêdaye û xwe vegerandiye coşbûna objektîfbûnê/objective. Yani qîma xwe bi xwe dike. Temel xwe de Taban ku em li ser hemû malbatê biseknin çimkî Oskar encama malbatê û yirika derdora xwe ye. Anthony Giddens; “Tevgirtina jirêderketî/sapık, normên ku bi gîştî hatine qebûl kirin û bi calak hatiye binpêkirin bi wan ra rê dike/rexne dike.” [Anthony Giddens, Sosyoloji, Haz. Cemal Hoş – Hüseyin Özel, Ayrac Yayınları, Ankara, 2000, s. 220].
Teneke Tuzak Ye de rexneyên nivîskar li ser ferdbûnê zêdetir li ser sazi û tezgehên fermî. Nivîskar bi rexneya cevkê romana xwe avakiriye, rexneya malbatê, rexneya aboriyê dike. Lê malbat wek goleek e û her tişt ji wir destpê dike rabûn, xwarin-vexwarin, perwerdeya ewil hwd. Nivîskar rexneya ku li ser malbatê anî ser ziman cihek wi ya taybet heye. Konut mijar û şirove nivîsek din heq dike, me li jor gotibû heta ku wextê me têr bike.
Wek tê zanîn ku şerên navxweyî, şerên cîhanî, feleketên mezin û krîzên aborî li ser gel û mercurial buyên tund û hişk derxe hole. Edebiyat û huner jî para xwe distîne. Şerê Cîhane a Yekem û Duyem û aboriya têkçûyî li ser nivîskarê serdemê Gunter Grassê gelen bi bandor bûye. Bi taybetî jî pistî Şerê Cîhana Duyemîn bûyer û pirsgirekên ku derketine Meydanê wek yikî, aborî, politik û Çandî li ser nivîskar tesîra wî çi veşertî çi Eşker tê xuya kirin. Di berema Teneke Tuzak ê da Grass bi giştî kesên ku din nav cevkê de dijîn qederek şûnda bi cevkê re volume hemberî hev. Problema ku di nav cevekê da diqewime çaxê ferd pistguh neke biveneve reaksiyon nişan nîşan dide û şer destpê dike.
Kesên ku her tiştî çaxê qebûl bike pê ra qayîl bibe û bi ti tiştek ra şer neke, mînaka kerakterek tune destnîşan dike. Mesken bûyer di berhemên Gunter Grass de bi gernesan wi re bûye wekahev, wek goştû hestî bihevre zeliqiye. Gunter Grass çiqas ciqas dayne peşiya ferdbûnê jî xeletiyên û pirsgirekên cevkê jî Eşkere dike û rexneyên bibingeh hendek. Romanê’de, istika dînê gelek bi cûretkar rexne dike. Jixwe di pirtûkê bi rihetî tê dîtin’de konut. Di wê serdemê da -piştî Şerê Cîhana Duyemîn- li ser hin nivîskaran lêkolînek kin û kurtaî min kir. Lê wek Günter -bi terz/şêwe- wêrek û jixwe bawer ti kes rexne nekiriye yan jî wek wî eskere nedaye destnîşan kirin. Vê temayên olî jî bi zimanekîronîk rexne kiriye. Gunter Grass katolîk e lê idea û ramanên wî li dijî tefgirtina kotalîkbûnê; xwedî fikrên Luther derdikeve û di rêya wî de nêrînên xwe yê li ser olî daye ber xwîner. Herdu kes jî rexneyên wan di hin temayan de the hema wekhev in… Ewê nivîsa me dewam bike li ser Gunter Grass.
